Tào Tháo vs Lưu Bị: CEO SME nên chọn thuật dụng nhân nào?

Trong hành trình lèo lái con thuyền SME vượt qua sóng gió thương trường, không có thách thức nào lớn hơn việc “dụng nhân” – dùng người. Một quyết định nhân sự sai lầm có thể khiến doanh nghiệp chao đảo, trong khi một đội ngũ tài năng và gắn kết lại là động cơ mạnh mẽ nhất cho sự phát triển. Nhìn lại lịch sử, thuật dụng nhân của Tào Tháo và Lưu Bị thời Tam Quốc chính là hai trường phái kinh điển, đối lập nhưng đầy giá trị tham khảo cho các nhà lãnh đạo hiện đại.

Bài viết này, một phần trong chuỗi nội dung về {{pillar-topic}}, sẽ không chỉ phân tích hai triết lý này mà còn đưa ra những gợi ý thực tiễn để CEO và quản lý SME có thể áp dụng, biến những bài học ngàn năm thành lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp của mình.

Trường phái Tào Tháo: “Duy tài thị cử” – Chỉ cần tài, không cần xét đức

Tào Tháo là một nhà chính trị, quân sự lỗi lạc, và cũng là một nhà quản trị nhân sự thực dụng đến tột cùng. Triết lý của ông được gói gọn trong ba lần hạ “Cầu hiền lệnh”, trong đó nhấn mạnh: “Bất kể xuất thân, phẩm hạnh, miễn là có tài năng trị quốc, dụng binh, đều sẽ được trọng dụng”.

Bản chất của triết lý Tào Tháo trong bối cảnh SME hiện đại

Đây là trường phái “vị tài”, hay còn gọi là chủ nghĩa thành tích (Meritocracy). Trong một SME, nó biểu hiện qua việc:

• Tuyển dụng dựa trên năng lực (Performance-based hiring): Ưu tiên ứng viên có kỹ năng, kinh nghiệm thực chiến và có thể tạo ra kết quả ngay lập tức. Các bài test kỹ năng, case study thực tế được đặt lên hàng đầu.
• Đánh giá dựa trên KPI/OKR: Hiệu suất công việc được đo lường bằng những con số rõ ràng. Ai đạt hoặc vượt chỉ tiêu sẽ được thưởng, thăng tiến.
• Tập trung vào kết quả, không quá trình: Miễn là hoàn thành công việc và mang lại lợi ích cho công ty, cách thức làm việc hay các mối quan hệ cá nhân ít được quan tâm.

Ưu và nhược điểm cho SME

Ưu điểm:

• Tốc độ và hiệu quả: Nhanh chóng xây dựng được đội ngũ có năng lực thực thi cao, giúp doanh nghiệp nắm bắt cơ hội và tăng trưởng nóng.
• Thu hút “ngôi sao”: Những nhân tài tham vọng, muốn chứng tỏ bản thân và được tưởng thưởng xứng đáng sẽ bị thu hút bởi môi trường này.
• Công bằng và minh bạch: Tạo ra một sân chơi sòng phẳng, nơi năng lực quyết định tất cả, giảm thiểu tình trạng “con ông cháu cha” hay thiên vị.

Nhược điểm:

• Rủi ro văn hóa “lính đánh thuê”: Nhân viên chỉ làm việc vì tiền và chức danh. Khi có lời đề nghị tốt hơn, họ sẵn sàng rời đi, tạo ra tỷ lệ nghỉ việc cao.
• Nguy cơ từ những “ngôi sao độc hại”: Một nhân viên rất giỏi nhưng kiêu ngạo, không hợp tác có thể phá vỡ tinh thần đồng đội và đầu độc văn hóa doanh nghiệp.
• Thiếu sự gắn kết sâu sắc: Mối quan hệ giữa nhân viên và công ty chỉ là giao dịch sòng phẳng, thiếu đi lòng trung thành và sự cống hiến dài hạn.

Trường phái Lưu Bị: “Lấy nhân nghĩa thu phục lòng người”

Đối lập hoàn toàn với Tào Tháo, Lưu Bị xây dựng sự nghiệp từ hai bàn tay trắng dựa trên một nền tảng duy nhất: “nhân nghĩa”. Ông không có tài năng quân sự xuất chúng hay gia thế hiển hách, nhưng lại có khả năng thu phục những con người kiệt xuất nhất thời đại như Quan Vũ, Trương Phi, Gia Cát Lượng… sẵn sàng vào sinh ra tử vì mình.

Bản chất của triết lý Lưu Bị trong bối cảnh SME hiện đại

Đây là trường phái “vị đức”, hay còn gọi là lãnh đạo dựa trên giá trị (Value-based leadership). Trong SME, nó biểu hiện qua việc:

• Tuyển dụng dựa trên sự phù hợp văn hóa (Culture-fit hiring): Ưu tiên ứng viên có cùng hệ giá trị, tính cách phù hợp với đội ngũ, ngay cả khi kỹ năng của họ chưa phải xuất sắc nhất.
• Xây dựng mối quan hệ và lòng trung thành: Lãnh đạo quan tâm đến đời sống, gia đình của nhân viên, xây dựng một môi trường làm việc như một gia đình thứ hai.
• Lãnh đạo bằng tầm nhìn và sự chính trực: CEO là tấm gương về đạo đức, truyền cảm hứng cho nhân viên bằng một mục tiêu lớn lao và ý nghĩa.

Ưu và nhược điểm cho SME

Ưu điểm:

• Lòng trung thành và sự gắn kết bền chặt: Nhân viên ở lại không chỉ vì lương thưởng mà còn vì yêu quý đồng nghiệp, tin tưởng lãnh đạo và văn hóa công ty. Tỷ lệ nghỉ việc thấp.
• Tinh thần đồng đội cao: Môi trường làm việc hợp tác, hỗ trợ lẫn nhau, tạo nên sức mạnh tập thể to lớn để vượt qua khó khăn.
• Thương hiệu tuyển dụng mạnh mẽ: Nhân viên trở thành những “đại sứ” tự nhiên, thu hút thêm nhiều người tài có cùng chí hướng.

Nhược điểm:

• Nguy cơ của “văn hóa gia đình” và sự cả nể: Việc quá coi trọng tình cảm có thể dẫn đến ngại ngần trong việc đưa ra quyết định khó khăn (sa thải, kỷ luật), tạo ra sự thiếu công bằng và kìm hãm người giỏi.
• Tốc độ phát triển có thể chậm hơn: Quá trình tuyển dụng và xây dựng đội ngũ mất nhiều thời gian hơn. Có thể bỏ lỡ những nhân tài “khác biệt” nhưng có năng lực đột phá.
• Dễ hình thành bè phái: Nếu không được quản lý khéo léo, các mối quan-hệ-thân-thiết có thể tạo ra các nhóm lợi ích, gây mất đoàn kết nội bộ.

CEO SME: Khi nào nên là Tào Tháo, khi nào là Lưu Bị?

Câu trả lời không phải là chọn một trong hai, mà là sự kết hợp linh hoạt, “Tào Tháo trong hành động, Lưu Bị trong tâm thế”. Nhà lãnh đạo SME xuất sắc cần biết mình nên “mặc chiếc áo” nào vào từng thời điểm và hoàn cảnh cụ thể.

Hãy là Tào Tháo khi…

• Doanh nghiệp ở giai đoạn cần tăng trưởng nóng: Cần những “chiến tướng” có thể ra trận và mang về kết quả ngay. Hãy tập trung vào hiệu suất, KPI và thưởng phạt phân minh.
• Tuyển dụng cho các vị trí chuyên môn cao, đòi hỏi kết quả tức thì: Ví dụ như Trưởng phòng Kinh doanh, Lập trình viên cao cấp. Năng lực thực thi là yếu tố quyết định.
• Xử lý khủng hoảng: Cần sự quyết đoán, nhanh gọn để cắt lỗ, tái cấu trúc hoặc đưa ra những quyết định không được lòng số đông nhưng cần thiết cho sự sống còn của công ty.

Hãy là Lưu Bị khi…

• Xây dựng đội ngũ sáng lập và các vị trí lãnh đạo cốt lõi: Đây là những người sẽ định hình văn hóa công ty. Sự tin tưởng, trung thành và cùng hệ giá trị quan trọng hơn tất cả.
• Doanh nghiệp bước vào giai đoạn ổn định và cần xây dựng văn hóa: Đây là lúc củng cố sự gắn kết, tạo ra một môi trường làm việc bền vững để giữ chân người tài.
• Truyền thông nội bộ và gắn kết nhân viên: Sự quan tâm chân thành, lắng nghe và chia sẻ của lãnh đạo sẽ tạo ra sức mạnh mềm không tài sản nào sánh được.

Kết luận: Thuật dụng nhân của nhà lãnh đạo hiện đại

Tào Tháo và Lưu Bị đại diện cho hai thái cực của nghệ thuật dùng người: một bên là lý trí và hiệu quả, một bên là tình cảm và lòng người. Một CEO SME chỉ biết đến “KPI” của Tào Tháo sẽ xây dựng một cỗ máy kiếm tiền vô hồn và sớm tan rã. Ngược lại, một CEO chỉ biết đến “nhân nghĩa” của Lưu Bị có thể tạo ra một tập thể ấm áp nhưng trì trệ và thiếu sức chiến đấu.

Nhà lãnh đạo xuất sắc là người biết dùng “mắt xanh” của Tào Tháo để nhìn ra nhân tài, nhưng dùng “tấm lòng” của Lưu Bị để giữ chân họ. Họ đặt ra những KPI quyết liệt nhưng đồng thời cũng vạch ra một lộ trình phát triển đầy nhân văn. Họ quyết đoán khi cần nhưng luôn thu phục lòng người bằng sự chính trực.

Câu hỏi cuối cùng dành cho bạn, với tư cách là một nhà lãnh đạo: Đội ngũ của bạn đang cần một Tào Tháo hay một Lưu Bị hơn vào lúc này? Và bạn, đã sẵn sàng để trở thành phiên bản kết hợp tốt nhất của cả hai chưa? Câu trả lời không nằm ở Tào Tháo hay Lưu Bị, mà nằm ở chính sự thấu hiểu sâu sắc về doanh nghiệp và con người của bạn.