Khổng Minh, Chu Du, Tư Mã Ý: Nhận diện 3 kiểu quản lý cấp trung

Trong hành trình phát triển của một doanh nghiệp SME, đội ngũ quản lý cấp trung chính là “xương sống”, là cầu nối quan trọng giữa tầm nhìn chiến lược của lãnh đạo và hoạt động thực thi của nhân viên. Tuyển sai một quản lý cấp trung không chỉ gây tổn thất về tài chính mà còn làm suy giảm nhuệ khí, thậm chí phá vỡ văn hóa công ty. Vậy làm sao để nhận diện và lựa chọn đúng người?

Trong khuôn khổ loạt bài viết “Luận bàn Quản trị từ Tam Quốc Diễn Nghĩa”, chúng ta sẽ sử dụng lăng kính của bộ tiểu thuyết kinh điển này để phân tích ba hình mẫu quản lý cấp trung điển hình, đại diện bởi Khổng Minh, Chu Du và Tư Mã Ý. Việc hiểu rõ ưu, nhược điểm và bối cảnh phù hợp của từng hình mẫu sẽ là chìa khóa giúp các CEO, nhà sáng lập đưa ra những quyết định nhân sự sáng suốt.

Hình mẫu 1: Khổng Minh – Nhà chiến lược tài ba nhưng ôm đồm

Gia Cát Lượng, tự Khổng Minh, là hình ảnh thu nhỏ của trí tuệ và tài năng xuất chúng. Ông có thể “hô phong hoán vũ”, tính toán mọi đường đi nước bước, mang lại những chiến thắng vang dội cho nhà Thục Hán. Tuy nhiên, dưới góc độ quản trị nhân sự hiện đại, Khổng Minh lại bộc lộ những điểm yếu chí tử của một kiểu quản lý cấp trung.

Đặc điểm nhận diện

• Tầm nhìn chiến lược vượt trội: Có khả năng phân tích vĩ mô, hoạch định kế hoạch chi tiết và dài hạn (Long Trung Đối Sách là một ví dụ điển hình).
• Cầu toàn và tỉ mỉ: Luôn yêu cầu tiêu chuẩn cao nhất trong mọi việc, tự mình kiểm tra đến từng chi tiết nhỏ nhất.
• Thích “ôm việc” (Micromanagement): Khó tin tưởng và giao phó những nhiệm vụ quan trọng cho cấp dưới. Trong các chiến dịch Bắc phạt, từ việc quân lương, hành binh đến xử phạt một binh sĩ nhỏ, ông đều tự mình quyết định.
• Tận tụy nhưng cứng nhắc: Trung thành tuyệt đối với mục tiêu, nhưng đôi khi thiếu linh hoạt và không chịu thay đổi phương pháp đã định sẵn.

Ưu điểm và rủi ro trong môi trường SME

Ưu điểm: Một quản lý “Khổng Minh” là tài sản vô giá trong giai đoạn startup hoặc khi doanh nghiệp cần tái cấu trúc, khủng hoảng. Họ sẽ thiết lập quy trình, hệ thống bài bản từ con số không, đảm bảo chất lượng đầu ra và giúp công ty vượt qua giai đoạn khó khăn nhất.

Rủi ro: Sự ôm đồm của họ tạo ra “nút thắt cổ chai”. Mọi việc đều phải chờ họ phê duyệt, làm chậm tiến độ. Nghiêm trọng hơn, phong cách này bóp nghẹt sự sáng tạo và năng lực phát triển của đội ngũ. Nhân viên trở nên thụ động, ỷ lại và không ai có thể thay thế được vị trí của họ, dẫn đến rủi ro cực lớn khi họ rời đi hoặc kiệt sức (như chính Khổng Minh đã “cúc cung tận tụy, đến chết mới thôi”).

Lời khuyên cho CEO

Khi có một “Khổng Minh” trong đội ngũ, hãy giao cho họ những bài toán chiến lược lớn. Đồng thời, hãy “ép” họ phải xây dựng đội ngũ kế cận bằng cách đặt KPI về việc phát triển nhân viên. Hãy coach cho họ về kỹ năng ủy quyền và tin tưởng đội ngũ. Đừng để tài năng của họ trở thành gánh nặng cho chính họ và cả tổ chức.

Hình mẫu 2: Chu Du – Ngôi sao rực sáng nhưng dễ tổn thương

Chu Du, Đại đô đốc của Đông Ngô, là một nhà quản lý trẻ tuổi, tài hoa, đẹp trai và tham vọng. Ông là người chỉ huy chính trong trận Xích Bích lừng lẫy. Chu Du đại diện cho mẫu quản lý ngôi sao, luôn khao khát thể hiện và giành lấy vị trí số một.

Đặc điểm nhận diện

• Tài năng và tham vọng lớn: Có năng lực thực chiến xuất sắc, đặc biệt trong các lĩnh vực đòi hỏi sự cạnh tranh cao như bán hàng, marketing.
• Có sức hút và truyền cảm hứng: Dễ dàng tập hợp và thúc đẩy đội nhóm của mình chiến đấu vì một mục tiêu chung.
• Cạnh tranh và hiếu thắng: Luôn muốn là người giỏi nhất, nổi bật nhất. Lòng tự tôn rất cao, không chấp nhận việc thua kém người khác.
• Cảm xúc và dễ bị kích động: Câu nói “Trời đã sinh Du, sao còn sinh Lượng?” cho thấy sự đố kỵ và cảm xúc mãnh liệt khi bị lu mờ bởi đối thủ.

Ưu điểm và rủi ro trong môi trường SME

Ưu điểm: Một quản lý “Chu Du” là động cơ tăng trưởng mạnh mẽ. Họ hoàn hảo cho vai trò Trưởng phòng Kinh doanh, Trưởng nhóm dự án… nơi cần sự xông xáo, máu lửa để chinh phục thị trường và đạt KPI. Họ tạo ra năng lượng tích cực và thúc đẩy tinh thần cạnh tranh lành mạnh (nếu được kiểm soát tốt).

Rủi ro: “Chu Du” có thể gây ra những cuộc chiến chính trị nội bộ khi phải hợp tác với những “ngôi sao” khác. Cái tôi lớn khiến họ khó tiếp thu phê bình. Khi cảm thấy không được ghi nhận xứng đáng hoặc có người khác giỏi hơn, họ dễ nản lòng, bất mãn và có nguy cơ nhảy việc rất cao.

Lời khuyên cho CEO

Để quản lý một “Chu Du”, hãy cho họ “sân khấu”. Ghi nhận công khai thành tích của họ, vạch ra một lộ trình thăng tiến rõ ràng và giao cho họ những thử thách xứng tầm. Đồng thời, CEO phải đóng vai trò người điều phối khéo léo, dung hòa mối quan hệ giữa “Chu Du” và các quản lý khác để tránh xung đột nội bộ phá hoại tổ chức.

Hình mẫu 3: Tư Mã Ý – “Người sống sót” kiên nhẫn và thực dụng

Tư Mã Ý là một nhân vật đặc biệt. Ông phục vụ qua 4 đời nhà Tào Nguỵ, luôn tỏ ra khiêm nhường, ẩn mình nhưng lại là người chiến thắng cuối cùng. Ông đại diện cho mẫu quản lý thực dụng, kiên nhẫn và có tầm nhìn dài hạn đáng kinh ngạc.

Đặc điểm nhận diện

• Siêu kiên nhẫn và bền bỉ: Có khả năng chịu đựng áp lực cực lớn, chấp nhận “nằm gai nếm mật” chờ đợi thời cơ chín muồi. Ông có thể mặc áo đàn bà do Khổng Minh gửi đến mà không hề tức giận.
• Thực dụng và linh hoạt: Luôn đặt hiệu quả cuối cùng lên trên hết, không câu nệ tiểu tiết hay sĩ diện. Sẵn sàng thay đổi chiến thuật để thích ứng với hoàn cảnh.
• Giỏi quản trị rủi ro: Luôn tính toán kỹ lưỡng, không bao giờ hành động bốc đồng. Mục tiêu của ông không phải là thắng một trận đánh, mà là thắng cả cuộc chiến.
• Che giấu tham vọng: Bề ngoài tỏ ra an phận, không tranh đua, nhưng bên trong luôn có những tính toán và mục tiêu riêng.

Ưu điểm và rủi ro trong môi trường SME

Ưu điểm: Một quản lý “Tư Mã Ý” là trụ cột cho sự phát triển bền vững. Họ là lựa chọn lý tưởng cho các vị trí như Giám đốc Vận hành, Giám đốc Tài chính, nơi đòi hỏi sự ổn định, chắc chắn và tầm nhìn xa. Họ xây dựng hệ thống vững chắc và phát triển đội ngũ một cách từ từ, đáng tin cậy.

Rủi ro: Trong môi trường đòi hỏi tốc độ “tên lửa”, sự cẩn trọng của “Tư Mã Ý” có thể bị xem là chậm chạp, bỏ lỡ cơ hội. Rủi ro lớn nhất, dù hiếm gặp ở SME, là khi tham vọng của họ đủ lớn và không được kiểm soát, họ có thể trở thành mối đe dọa cho chính người sáng lập (như cách nhà Tư Mã soán ngôi nhà Tào Nguỵ).

Lời khuyên cho CEO

Hãy tin tưởng và trao quyền cho một “Tư Mã Ý” trong các dự án dài hạn, yêu cầu sự ổn định. Hãy cho họ không gian để xây dựng và củng cố nền tảng cho doanh nghiệp. Điều quan trọng là CEO phải luôn giữ vững tầm nhìn và văn hóa chung của công ty, đảm bảo tham vọng của “Tư Mã Ý” luôn song hành với lợi ích của tổ chức.

Bảng so sánh và bài học cho CEO SME

Không có hình mẫu nào là hoàn hảo tuyệt đối. Một CEO tài năng là người biết “dụng nhân như dụng mộc” – đặt đúng người vào đúng việc và dung hòa các tài năng khác nhau để tạo nên một bộ máy hoàn chỉnh.

| Hình mẫu | Điểm mạnh nhất | Rủi ro lớn nhất | Vị trí/Giai đoạn phù hợp | Cách quản lý của CEO |
| :— | :— | :— | :— | :— |
| Khổng Minh | Xây dựng hệ thống, giải quyết khủng hoảng | Gây ùn tắc, không phát triển được đội ngũ | Giai đoạn đầu, tái cấu trúc, R&D | “Ép” phải ủy quyền, đặt KPI phát triển con người |
| Chu Du | Thúc đẩy tăng trưởng, chinh phục mục tiêu | Gây xung đột nội bộ, dễ nhảy việc | Kinh doanh, Marketing, các dự án cạnh tranh | Ghi nhận công khai, tạo sân khấu, làm trọng tài |
| Tư Mã Ý | Xây dựng sự ổn định, phát triển bền vững | Chậm chạp, có thể có tham vọng ngầm | Vận hành, Tài chính, Nhân sự | Trao quyền trong dài hạn, giữ vững tầm nhìn chung |

Là một nhà lãnh đạo, bạn không chỉ cần nhận diện ai là “Khổng Minh”, “Chu Du” hay “Tư Mã Ý” trong tổ chức của mình. Quan trọng hơn, bạn phải là một “Lưu Bị” biết chiêu mộ và tin dùng Khổng Minh, một “Tôn Quyền” biết trao quyền và dung hòa Chu Du, hay một “Tào Tháo” biết dùng và kiểm soát Tư Mã Ý.

Bạn đã nhận ra những hình mẫu này trong đội ngũ của mình chưa? Việc áp dụng lăng kính này sẽ giúp bạn có cái nhìn sâu sắc hơn để tuyển dụng, phát triển và giữ chân đội ngũ quản lý cấp trung, từ đó xây dựng nền tảng vững chắc cho sự tăng trưởng của doanh nghiệp.